Onderzoek: essentieel voor herbestemmingsprojecten

De onderzoeksfase is het fundament van elk project. Vraag ons niet ‘bouw hier eens 120 appartementen, een retail-centrum of een kantorencomplex.’ Nee, het antwoord in de vorm van een toekomstig in te vullen programma is net het resultaat van ons doorgedreven basisonderzoek. Hierin verschillen wij fundamenteel van andere architectenbureaus. Het vooronderzoek is eigenlijk de bestaansreden van het herbestemmingsverhaal dat wij schrijven.

Het ontwerpend onderzoek is in de starfase en - wat ons betreft - essentieel. Maar dat onderzoek kan niet op zichzelf staan. Dit moet je nog verder opsplitsen en onderbouwen. Het gewestplan deelt het land op in kadastrale loten met allemaal een specifieke bestemming: agrarisch gebied, woongebied, industriezone, enzovoort. Hier bovenop kwamen er jaar na jaar bijkomende lagen met regels bij in de vorm van onder andere BPA’s (Bijzonder Plannen van Aanleg) en RUP’s (Ruimtelijke Uitvoeringsplannen). Ondertussen zijn er heel wat stemmen, zoals de onze, die zeggen dat al die bepalingen stevig achterhaald zijn. Want die kavels liggen ondertussen in een nieuwe maatschappelijke context met andere vragen en noden. Dus laat ons creatief omspringen met de verstarring en bevriezing van bepaalde bestemmingen. Laat ons dit lappendeken van bestemmingen, dat sinds 1962 gecreëerd werd, dus maar eens in vraag stellen.

Het planologische en stedenbouwkundig onderzoek is dus de startfase voor we ook maar één lijn op papier tekenen. Terwijl de meeste architecten heel snel beginnen aan hun opdracht, starten wij met een doorgedreven onderzoek dat het kader zal vormen voor het ontwerp. We bestuderen ook het erfgoedkader. Welke waarde en historische betekenis hebben de gebouwen? We onderzoeken dat van buiten naar binnen. We gaan uit van maximaal behouden van gebouwen. Het spreekt voor zich dat een kerk niet wordt afgebroken. Maar ook in een landhuis kunnen bepaalde ruimtes erg waardevol zijn. Daar waar schilderijen of wandtapijten aanwezig zijn: in die ruimte kan je geen leidingen inslijpen en ook aan de lambrisering of de vloerbekleding raken we dan niet.

Na dit voorbereidend stedenbouwkundig en erfgoedmatig onderzoek, kan je pas je beginnen ontwerpen. Maar het blijft niet bij vormen, vlakken of volumes. We laten het ontwerpend onderzoek parallel lopen met een programmatorisch, en later ook een financieel onderzoek. Voor wie ontwerpen we? Omdat wij als architect een 'overview' hebben op alle onderzochte disciplines gaan we ook praten met nog andere partijen die aan boord moeten komen om de herbestemming te definiëren. Het hele vooronderzoek moet resulteren in een goed onderbouwde haalbaarheidsstudie met mogelijke invullingen: bestemmingen die planmatig correct zijn, de nodige beleving dragen én financieel kloppen. Mensen moeten kunnen zien en voelen hoe hun project er kan uitzien. Wij integreren dan ook het programmatorische in het uiteindelijke masterplan.

Laat ons dus allemaal van onze individuele eilandjes komen en interdisciplinair denken en samenwerken. Elke kavel heeft inderdaad een bestemming. Wij focussen op de grote blinde vlekken in de stad. Het model waarbij we alle huizen naar de rust in de rand van de stad plaatsen en zo onbereikbare winkels, sport- en cultuur creëerden, moeten we durven herzien.

Wij met ‘bow architecten’ onderzoeken wat er op wettelijk niveau mogelijk is om de herbestemming te doen slagen. Enkel die geïntegreerde en goed onderbouwde aanpak kan leiden tot een maatschappelijk relevante, duurzame, en jawel, ook een rendabele herbestemming.